Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động Thư viện Trường Đại học Nghệ An trong bối cảnh chuyển đổi số
Trong thời đại chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay, thư viện đại học không chỉ là nơi lưu trữ và cung cấp tài liệu học tập, nghiên cứu, mà còn đóng vai trò là trung tâm học liệu số, nơi hỗ trợ học tập suốt đời và phát triển kỹ năng số cho người học. Trước sự phát triển của công nghệ, hành vi và nhu cầu của bạn đọc cũng thay đổi đáng kể. Người dùng ngày nay mong muốn truy cập thông tin nhanh chóng, mọi lúc mọi nơi, và ưu tiên tài nguyên số hơn tài liệu in truyền thống. Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho các thư viện đại học, đồng thời cũng mở ra cơ hội để đổi mới và nâng cao hiệu quả phục vụ.
I. Thực trạng chất lượng hoạt động thư viện hiện nay
Trong những năm gần đây, thư viện các trường đại học nói chung và thư viện Trường Đại học Nghệ An nói riêng đã có nhiều nỗ lực trong việc hiện đại hóa hoạt động thư viện. Năm 2022 thư viện đã xây dựng được hệ thống quản lý thư viện điện tử, số hóa một phần tài liệu, cung cấp dịch vụ tra cứu trực tuyến và kết nối internet cho bạn đọc. Cũng trong năm này Nhà trường bắt đầu liên kết với Công ty TNHH Tài Liệu Trực Tuyến VINA – VDOC để sử dụng dịch vụ thư viện số cho bạn đọc tại trường. Hiện nay thư viện trường đã kết hợp với công ty TNHH cung cấp được 2.171 tài khoản với lượng truy cập lên đến 687.627 lượt trong đó có đến 171.852 lượt dowloat tài liệu. Đến thời điểm hiện nay có 5.496 file dữ liệu số trên trang tài liệu số. vn để phục vụ nhu cầu bạn đọc. Song bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn tồn tại một số khó khăn như:
- Nguồn tài liệu số còn hạn chế: Số lượng tài liệu số hoá chưa đáp ứng được nhu cầu đa dạng của bạn đọc, rất ít dữ liệu số chuyên ngành.
- Hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ: Trang thiết bị còn thiếu, tốc độ đường truyền internet chưa cao, thư viện vẫn chưa có hệ thống trang thiết bị để xử lý và chuyển đổi tài liệu in sang tài liệu số như: máy quét mã vạch, máy scan và đặc biệt phần mềm thư viện chưa có phân hệ quản lý tài liệu số để quản lý dữ liệu số độc lập không phụ thuộc vào trang tài liệu trực tuyến.vn
- Kỹ năng số của cán bộ thư viện còn hạn chế: Thiếu kỹ năng sử dụng công cụ và nền tảng số (AI, dữ liệu lớn …)
- Chưa khai thác hiệu quả các kênh truyền thông số: Chưa tận dụng tối đa sức mạnh của mạng xã hội, website và các kênh truyền thông khác để quảng bá thư viện và thu hút bạn đọc. Thiếu sự tương tác và phản hồi từ phía bạn đọc: Chưa tạo ra được một cộng đồng gắn kết giữa thư viện với bạn đọc. Thói quen tiếp cận tài liệu in vẫn phổ biến, trong khi nhu cầu học tập, nghiên cứu linh hoạt ngày càng tăng. Nhiều sinh viên và giảng viên chưa quen với các công cụ truy cập tài nguyên số, kỹ năng thông tin còn hạn chế.
II. Vai trò của thư viện trong chuyển đổi số giáo dục
Thư viện trở thành trung tâm lưu trữ và cung cấp tài nguyên học tập số, bao gồm : sách điện tử, giáo trình điện tử, bài giảng số, luận văn, bài nghiên cứu, cơ sở dữ liệu khoa học trực tuyến trong và ngoài nước. Điều này giúp người học, giảng viên truy cập tri thức mọi lúc, mọi nơi, không bị giới hạn bởi không gian và thời gian. Hỗ trợ phát triển năng lực số và kỹ năng thông tin cho người học hỗ trợ người học tìm kiếm, đánh giá và sử dụng tài liệu số hiệu quả, nâng cao kỹ năng học tập suốt đời và làm chủ thông tin. Đây là yếu tố quan trọng để sinh viên thích nghi với môi trường học tập linh hoạt và học trực tuyến.
Thúc đẩy kết nối và học tập mở là cầu nối giữa người học và các nguồn tri thức mở. Hỗ trợ hạ tầng công nghệ cho giảng dạy và học tập số, cung cấp không gian học tập số: khu vực học nhóm, phòng đa phương tiện, trang thiết bị công nghệ: máy tính, máy scan, wifi, phần mềm chuyên dụng góp phần nâng cao trải nghiệm học tập số cho người dùng. Thư viện không chỉ cung cấp tài liệu mà còn hỗ trợ, làm cầu nối giữa nhà trường – giảng viên – sinh viên trong môi trường số.
Trong chuyển đổi số giáo dục, thư viện là một trong những trụ cột quan trọng, góp phần: Chuyển đổi phương thức tiếp cận tri thức, hỗ trợ học tập – giảng dạy hiệu quả hơn, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong giáo dục đại học. Đầu tư cho thư viện trong thời đại số chính là đầu tư cho chất lượng đào tạo và sự phát triển bền vững của nhà trường. Để thư viện phát huy vai trò trung tâm tri thức số và hỗ trợ thiết thực cho giảng dạy – học tập – nghiên cứu, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.
IV. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện trong chuyển đổi số
1. Đẩy mạnh số hóa tài nguyên thư viện
- Tăng cường số hóa tài liệu, ưu tiên các tài liệu có giá trị cao và nhu cầu sử dụng lớn. Đặc biệt là tài liệu nội sinh như khóa luận, luận văn, đề tài nghiên cứu, giáo trình nội bộ… để bảo tồn lâu dài và giảm nguy cơ thất thoát tri thức đặc thù của nhà trường. Tăng khả năng truy cập từ xa, phục vụ cho học tập linh hoạt, học tập suốt đời. Tận dụng các công trình có sẵn để hỗ trợ nghiên cứu liên ngành, chống trùng lặp đề tài. Góp phần xây dựng danh tiếng học thuật của trường qua các công trình nghiên cứu nội bộ có chất lượng.
- Chuyển đổi tài liệu in sang tài liệu số (giáo trình, bài giảng, luận văn, tài liệu tham khảo...). Phát triển kho học liệu số nội bộ và tích hợp các nguồn học liệu mở (OER). Ứng dụng phần mềm mã nguồn mở như DSpace, Koha, Greenstone... để quản lý tài nguyên số. Tăng khả năng tiếp cận tri thức, hỗ trợ học tập từ xa, bảo tồn tài liệu lâu dài.
- Xây dựng quy trình số hóa chuẩn hóa, đảm bảo chất lượng hình ảnh, âm thanh và khả năng tìm kiếm của tài liệu số. Phát triển bộ sưu tập số: Bổ sung các tài liệu điện tử (sách, tạp chí, báo, luận văn, bài báo khoa học, tài liệu hội nghị...) từ các nhà xuất bản uy tín trong và ngoài nước. Khuyến khích cán bộ, giảng viên, sinh viên đóng góp tài liệu số vào thư viện. Tham gia các liên kết thư viện, chia sẻ tài nguyên thông tin với các thư viện khác trong và ngoài nước. Xây dựng hệ thống tìm kiếm liên thư viện, cho phép người dùng tìm kiếm tài liệu từ nhiều thư viện khác nhau.
2. Xây dựng và nâng cấp hệ thống thư viện điện tử
- Nâng cấp và hiện đại hóa hạ tầng công nghệ thông tin (máy chủ, mạng, thiết bị lưu trữ...). Đảm bảo hệ thống mạng ổn định, tốc độ cao, đáp ứng nhu cầu truy cập và sử dụng các dịch vụ trực tuyến của người dùng.
- Tự động hoá quy trình phục vụ : Sử dụng phần mềm quản lý thư viện ILIB để tự động hóa các khâu mượn/trả, tra cứu, quản lý độc giả. Phần mềm quản lý thư viện ILIB tại thư viện mới chỉ có phân hệ quản lý tài liệu in, chưa có phân hệ quản lý tài liệu số. Cần sớm đầu tư thêm phân hệ quản lý tài liệu số tiên tiến, máy quét mã vạch, thiết bị scan …cung cấp dịch vụ thư viện mọi lúc, mọi nơi – phục vụ học tập linh hoạt.
- Phát triển cổng thư viện trực tuyến tích hợp tra cứu, mượn – trả, đọc sách số, hỏi đáp thư viện...Kết nối thư viện với hệ thống LMS (như Moodle, Canvas) để đồng bộ học liệu với chương trình học.
- Đảm bảo an ninh mạng và bảo mật thông tin cho thư viện số.
3. Phát triển năng lực số cho cán bộ thư viện và người học
- Tổ chức tập huấn thường xuyên về: Kỹ năng sử dụng phần mềm thư viện, xử lý dữ liệu số, mã hóa, bảo mật. Hướng dẫn người học kỹ năng tra cứu, trích dẫn, đánh giá tài liệu. Tăng hiệu quả phục vụ, nâng cao khả năng tiếp cận thông tin chất lượng của người học.
- Khuyến khích cán bộ thư viện tự học và chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.
- Tạo điều kiện cho cán bộ thư viện tham gia các hội thảo, hội nghị chuyên ngành học hỏi mô hình thư viện hiện đại trong và ngoài nước để áp dụng phù hợp tại đơn vị mình.
- Tập huấn kỹ năng học tập thông minh cho sinh viên ngay từ năm nhất. Hợp tác với giảng viên kỹ năng mềm để tích hợp module: "Kỹ năng khai thác học liệu số" vào các học phần đầu khóa.
4. Tăng cường liên kết – chia sẻ tài nguyên giữa các thư viện
- Tham gia mạng lưới thư viện đại học trong nước và quốc tế. Xây dựng cơ chế liên thông mượn trả tài liệu số, chia sẻ tài nguyên học thuật (kho luận văn, đề tài nghiên cứu...). Kết nối cơ sở dữ liệu quốc tế như JSTOR, ProQuest, Springer, Scopus… Mở rộng nguồn tài nguyên cho người dùng, tránh trùng lặp và lãng phí.
- Hợp tác với các thư viện khác để chia sẻ kinh nghiệm và tài nguyên.
5. Đổi mới hoạt động truyền thông và dịch vụ thư viện
- Xây dựng kênh truyền thông số của thư viện trên nền tảng mạng xã hội (Facebook, Zalo, YouTube...) để thường xuyên cập nhật thông tin, chia sẻ tài nguyên và kết nối với cộng đồng người dùng.
- Phát triển các sản phẩm truyền thông sáng tạo như video giới thiệu sách, podcast, bản tin điện tử, sự kiện “Ngày hội đọc sách trực tuyến”…
- Triển khai khảo sát ý kiến người dùng thường xuyên, từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ trên cơ sở nhu cầu thực tế.
Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, chia sẻ quý báu từ bạn đọc để cùng xây dựng một hệ thống thư viện đại học hiện đại, phục vụ tốt nhất cho người học và giảng viên trong thời đại mới.
Đưa tin: Trung tâm Số và Học liệu